Thoát Á Luận

(Chủ trương thoát khỏi Châu Á)
Fukuzawa Yukichi (1885)
Bản dịch của tqvn2004 từ bản tiếng Anh, có tham khảo bản dịch tiếng Việt trên talawas.org.

Giao thông ngày nay đã trở nên thuận tiện đến mức, một khi làn gió văn minh phương Tây thổi sang phương Đông, mọi cành cây ngọn cỏ ở phương Đông đều phải ngả theo. Người phương Tây từ thời cổ kim tới nay đều cùng dòng giống và họ chẳng khác nhau mấy. Chỉ có điều người phương Tây ngày xưa di chuyển chậm chạp, còn những người phương Tây đương thời di chuyển hoạt bát và nhanh chóng hơn nhiều. Đó là vì người phương Tây ngày nay biết cách tận dụng thế mạnh của các phương tiện giao thông sẵn có. Đối với chúng ta, những người sống ở phương Đông, trừ phi chúng ta muốn ngăn cản xu thế văn minh phương Tây với quyết tâm không thay đổi, cách tốt nhất là chúng ta hãy làm như họ. Nếu quan sát kỹ lưỡng tình hình thế giới hiện nay, chúng ta sẽ nhận thấy được rằng không ai có thể chống lại sự tấn công dữ dội của văn minh phương Tây. Vậy tại sao chúng ta không cùng họ nổi trên biển văn minh ấy, cùng cưỡi ngọn sóng văn minh và cùng tận hưởng thành quả của nền văn minh?

Sự lan truyền của nền văn minh cũng giống như sự lan truyền của dịch sởi. Dịch sởi ở Tôkyô bắt nguồn từ Nagasaki và lan dần sang phía Đông cùng với tiết trời ấm áp của mùa xuân. Chúng ta có thể không thích sự lây lan của bệnh truyền nhiễm này, nhưng liệu có cách nào hiệu quả để ngăn chặn nó không? Tôi có thể chứng minh rằng đây là điều không thể. Với một bệnh truyền nhiễm, người ta chỉ nhận được những thiệt hại. Với một nền văn minh, thiệt hại có thể đi kèm với lợi ích, nhưng lợi luôn luôn nhiều hơn hại, và sức mạnh của chúng không gì có thể ngăn cản nổi. Trong trường hợp này, sẽ là vô nghĩa nếu tìm cách ngăn cản sự lan truyền. Một người thông minh sẽ khuyến khích sự lan truyền và tìm cách để người ta làm quen dần với nó.

Quá trình mở cửa đón nền văn minh hiện đại của phương Tây bắt đầu từ thời Gia Vĩnh (Kaei, 1848-1854). Người dân trong nước đã bắt đầu biết đến những giá trị hữu ích của nền văn minh này và dần dần, nhưng tích cực, tiến tới chấp nhận nó. Tuy nhiên, con đường tiến bộ tiếp cận nền văn minh đã bị chính phủ già nua lỗi thời cản trở. Nếu chính phủ đó còn tồn tại, chắc chắn nền văn minh sẽ không thể xâm nhập. Văn minh hiện đại và các tục lệ cổ lỗ của Nhật Bản không thể song song tồn tại. Nếu chúng ta muốn loại bỏ các tục lệ cổ lỗ, chính phủ cổ lỗ cũng phải được loại bỏ. Chúng ta có thể ngăn cản sự xâm nhập của nền văn minh ấy, nhưng điều đó cũng có nghĩa là chúng ta đánh mất độc lập dân tộc. Cuộc tranh đấu đang diễn ra trong nền văn minh thế giới không cho phép một quốc đảo phương Đông nằm ngủ yên trong sự cô lập. Tới thời điểm đó, những người có tâm huyết đã nhận ra nguyên tắc "Quốc gia quan trọng hơn chính phủ", dựa vào ý chỉ của Thiên Hoàng, đã loại bỏ chính phủ cũ để lập nên một chính phủ mới. Với chính phủ mới, không phân biệt quan lại triều đình hay thần dân, toàn dân trong nước tiếp thu nền văn minh hiện đại của phương Tây. Chúng ta không chỉ đã loại bỏ lề thói cổ hủ của Nhật Bản, mà chúng ta còn thành công trong việc tạo ra một động lực mới hướng tới phát triển ở Châu Á. Chủ trương của chúng ta có thể gói gọn trong hai chữ: "Thoát Á".

Nước Nhật nằm tại miền cực Đông của Châu Á, nhưng tinh thần của chúng ta đã dời khỏi những thói quen cổ hủ của Châu Á mà tiếp cận nền văn minh phương Tây. Thật không may cho Nhật Bản, có hai nước láng giềng, một gọi là Trung Quốc và một gọi là Triều Tiên. Cả hai dân tộc này, giống như dân tộc Nhật, từ lâu đã được nuôi dưỡng bởi những suy nghĩ và thái độ chính trị Á Châu. Tuy nhiên, cũng có những điểm khác biệt đáng kể giữa ba dân tộc, đó là những khác nhau về chủng tộc, di truyền hay giáo dục. Người Trung Quốc và Triều Tiên có nhiều nét giống nhau hơn và bọn họ ít có điểm giống với người Nhật Bản. Những người này không biết cách tiến bộ, cho dù là ở mức cá nhân hay ở mức quốc gia. Trong thời đại hiện nay, khi mà giao thông trở nên rất thuận tiện, họ không thể nào không nhìn thấy sự hiện hữu của nền văn minh phương Tây. Nhưng họ cho rằng những điều mắt thấy tai nghe về văn minh phương Tây không đáng để họ động tâm động não. Trong khung cảnh mới mẻ và đầy khí thế của văn minh, trong khi chúng ta bàn về giáo dục, họ lại chỉ nói về đạo Khổng. Nói về giáo dục ở trường lớp, họ chỉ giảng về các khái niệm "Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí" [tư tưởng của Mạnh Tử]. Trong khi dạy cho học trò căm ghét sự phô trương, chính họ lại thể hiện sự thiếu hiểu biết về các chân lý và nguyên tắc. Nói về đạo đức, ai cũng thấy hành động của họ thể hiện sự tàn bạo và vô liêm xỉ mà không lời nào tả xiết. Đã vậy họ vẫn kiêu căn tự phụ và không chịu tự kiểm kiểm bản thân mình.

Theo đánh giá của tôi, hai quốc gia này không thể tồn tại như những quốc gia độc lập trước sự tấn công của nền văn minh phương Tây sang phương Đông. Những quốc dân có trách nhiệm của hai quốc gia này có thể sẽ tìm ra phương thức để thực hiện những cuộc cải cách toàn diện, tầm cỡ phong trào Duy Tân (Meiji Restoration) như ở nước ta, và họ có thể thay thế chính phủ và đem đến niềm tin mới cho người dân trong nước. Nếu điều này xảy ra, các quốc gia này thực sự rất may mắn. Tuy nhiên, ít có khả năng điều này xảy ra, và trong vòng vài năm nữa họ sẽ bị xóa sổ khỏi thế giới và đất đai của họ sẽ bị chia nhỏ bởi các quốc gia văn minh. Tại sao như vậy? Bởi vì vào lúc sự lan truyền của nền văn minh và sự khai sáng có sức mạnh tương tự như bệnh dịch sởi, Trung Quốc và Triều Tiên đã vi phạm quy luật tự nhiên, cố gắng ngăn cản sự lây lan này. Họ quyết liệt tìm cách tránh nền văn minh này bằng cách đóng kín tất cả các cửa thông khí trong phòng. Không có không khí, họ sẽ ngạt thở đến chết. Người ta cho rằng các nước láng giềng phải giang tay giúp đỡ lẫn nhau, bởi quan hệ "môi hở răng lạnh" giữa chúng ta. Nhưng hiện trạng của Trung Quốc và Triều Tiên chẳng mang lại điều gì cho Nhật Bản. Dưới nhãn quan của người phương Tây văn minh, họ có thể nhìn những gì diễn ra ở Trung Quốc và Triều Tiên để phán xét Nhật Bản, bởi vì sự gần gũi địa lý của ba nước. Chính quyền Trung Quốc và Triều Tiên vẫn duy trì cách hành xử độc tài của mình và không chấp nhận điều hành đất nước bằng pháp luật. [Do đó] Người phương Tây có thể nghĩ Nhật Bản cũng là xã hội không luật pháp. Người dân Trung Quốc và Triều Tiên chìm sâu trong mê tín hủ lậu, không biết đến khoa học là gì. [Do đó] Các học giả phương Tây có thể nghĩ Nhật Bản vẫn là quốc gia chỉ biết tới Âm Dương Ngũ Hành. Người Trung Quốc hèn hạ và vô liêm xỉ, và [do đó] tinh thần võ sĩ đạo của người Nhật cũng bị hiểu nhầm. Người Triều Tiên thực hiện hình phạt thảm khốc đối với tù nhân thì người Nhật cũng bị coi là vô nhân đạo. Tôi còn có thể đưa ra nhiều ví dụ khác. Nước Nhật ở bên cạnh hai nước này không khác gì một người chính trực sống trong khu làng nổi tiếng bởi những người ngu dốt, hung bạo, không biết đến pháp luật và vô nhân đạo. Hành động tốt của con người chính trực sẽ bị che phủ bởi những cái xấu của hàng xóm. Khi những vụ việc rắc rối này sinh sôi nảy nở, chúng có thể ảnh hưởng tới con đường ngoại giao của chúng ta. Thực tế này là một bất hạnh cho Nhật Bản!

Vậy chúng ta phải làm gì bây giờ? Chúng ta không có thời giờ để chờ đợi sự khai sáng của các nước láng giềng, để từ đó cùng nhau hướng tới phát triển Châu Á. Tốt hơn hết là chúng ta hãy tách ra khỏi hàng ngũ các nước Châu Á, đứng chung vào hàng ngũ các quốc gia văn minh phương Tây. Còn về các đối xử với Trung Quốc và Triều Tiên, chúng ta không có tránh nhiệm phải làm điều gì đặc biệt cho họ chỉ bởi vì họ là hàng xóm của chúng ta. Chúng ta chỉ cần học theo cách của người phương Tây đối xử với họ. Tục ngữ có câu "gần mực thì đen, gần đèn thì rạng", ai chơi với bạn xấu không thể tránh khỏi tiếng xấu. Đơn giản là chúng ta đoạn tuyệt kết giao với những người bạn xấu ở Châu Á!